สำนวน ปลาหมอแถกเหงือก ใช้ในการเปรียบเปรยถึง การพยายามกระเสือกกระสนดิ้นรนเพื่อให้ได้บางสิ่งบางอย่าง หรือ เพื่อที่จะเอาชีวิตรอด
ที่มาของสำนวน ปลาหมอแถกเหงือก มาจากการที่ปลาหมอนั้นพยายามที่จะเอาชีวิตรอดโดยการย้ายถิ่นไปยังแหล่งน้ำที่มีความอุดมสมบูรณ์กว่าในช่วงที่ฝนตกหรือน้ำไหล ด้วยการเอาเหงือกหรือตรงแก้มนั้นไสไปกับพื้นดิน พื้นหญ้าที่มีน้ำไหลเป็นทาง ซึ่งเป็นการกระทำที่ค่อนข้างยากกับเพลา เพราะว่าปลานั้นส่วนมากจะถนัดว่ายน้ำมากกว่า ดังนั้นพฤติกรรมของปลาหมอที่แถกเหงือกเพื่ออพยพย้ายที่อยู่นั้น จึงเป็นการกระทำที่ยากสำหรับปลาหมอ ดังนั้นในสมัยโบราณจึงนิยมนำเอาสำนวน ปลาหมอแถกเหงือก มมาใช้อธิบายถึงการกระเสือกกระสนด้นรน หรือทำกิจกรรมใดด้วยความลำบากนั่นเอง
- ปลาหมอ หมายถึง ปลาหมอ เป็นปลาน้ำจืดชนิดหนึ่ง มีชื่อวิทยาศาสตร์ว่า Anabas testudineus ในวงศ์ปลาหมอ มีรูปร่างป้อม ลำตัวแบนข้าง ตาโต ปากกว้าง ขอบฝาปิดเหงือกหยักแข็ง เกล็ดใหญ่คลุมทั้งลำตัว มีขอบเกล็ดแบบหยัก ผิวสาก เส้นข้างลำตัวขาดตอน ครีบหลังยาวเกือบเท่าความยาวลำตัว มีก้านครีบแข็งแหลมคมจำนวนมากเช่นเดียวกับครีบก้น แต่ครีบก้นสั้นกว่า
- แถก หมายถึง (๒) ก. เสือกไป, ไถไป, ดิ้นรน, เช่น บพิตรพณเกล้า ข้าเห็นพราหมณ์เถ้าแถกมาถึง ชาวกาลึงคราษฎร์ฦๅ (ม. คำหลวง กุมาร)
- เหงือก หมายถึง (๒) น. อวัยวะของสัตว์ที่ใช้หายใจในนํ้า.
ตัวอย่างการใช้งาน สำนวน ปลาหมอแถกเหงือก ในประโยค
1. ปลาหมอแถกเหงือก คือ การที่ปลาหมอใช้ฝาปิดเหงือกที่เป็นหยักแข็งๆ เป็นตัวช่วยในการเคลื่อนที่บนบกไปหาแหล่งน้ำใหม่ ย่าจะเรียกวิธีการนี้ของปลาหมอว่า "แถกเหงือก" ปลาหมอจะแถกเหงือกไถลไปตามพื้นดินช่วงที่ฝนตกหรือฝนเริ่มหยุด เราจะพบเจอเจ้าปลาหมอแถกเหงือกได้ง่ายตามพื้นที่ที่มีเรือกสวนไร่นาหรือที่มีแหล่งน้ำ2. นฤดูฝนบางครั้งจะพบปลาหมอแถกเหงือกไถลคืบคลานไปบนบกเพื่อหาที่อยู่ใหม่ได้ ด้วยความสามารถอันนี้ในภาษาอังกฤษจึงเรียกปลาชนิดนี้ว่า "Climbing.
3. เป็นจังหวะดีที่จะออกไปจับปลาหมอ ที่เปลี่ยนแหล่งน้ำเพื่อวางไข่ ... ฝนตกลงมาอย่างหนัก และผมก็เจอนี่ เจ้าปลาหมอ แถกเหงือกขึ้นมาบนถนน
4. ปลาหมอแถกเหงือก คนบ้านนอกรู้จักดี วันฝนตกๆ รินๆ เดินริมสระเก็บปลา เพียบ ปลามันไปตามน้ำ อีกฤดูคือปลายหนาวปลาจะหนีนาเข้าคลอง ตอนนั้นเก็บปลาก็สนุกอีกรอบ.
5. ปลาหมอ ปลาน้ำจืดชนิดหนึ่ง มีชื่อวิทยาศาสตร์ว่า Anabas t… ... ๆ ซึ่งในฤดูฝนบางครั้งจะพบปลาหมอแถกเหงือกไถลคืบคลานไปบนบกเพื่อหาที่อยู่ใหม่ได้
6. เหตุปลาหมอแอบนัดปลาไหลไปกินหูฉลามกัน ลำพังปลาหมอก็จะตายเพราะปากอยู่แล้ว ยังแถกเหงือกจะไปสร้างเรื่องขึ้นอีก.
7. ไอ้เกล็ดเต็มตัว ไอ้มั่วไม่รู้จบ ไอ้ศพขึ้นอืด ไอ้หืดขึ้นคอ ไอ้ปลาหมอแถกเหงือก ไอ้เผือกรมควัน ไอ้มันสำปะหลัง ไอ้โกดังเก็บศพ ไอ้กบผัดเผ็ด ไอ้เป็ดทอดกระเทียม.
8. ง้างกรงเหล็กก้าวย่างอย่างมีชัย. หลบพ้นภัยแห่งรู้สึกลึกเกินทน. แต่กรงขังคลังรู้สึกผนึกแน่น. ราวเขตแดนแห้งผากยากเสือกสน. ดุจปลาหมอแถกเหงือกเกลือกทุรน.
9. ปลาหมอแถกเหงือก. ปลาหมอแถกเหงือก. ปลา ยามขาดน้ำหนอก็ดิ้นพราด. หมอ ยามขาดคนไข้ไม่มีท่า. แถก สองศอกออกกางอย่างเหงือกปลา.
10. ผู้ป่วยอาละวาดจนพยาบาลต้องจับตัวเขามัดไว้กับเตียง แต่เขาก็ยังพยายามดิ้นเป็นปลาหมอแถกเหงือกเพื่อให้หลุดจากเชือกที่มัดไว้
11. ทักท่องเที่ยวกลุ่มหนึ่งได้ออกมาเล่าเหตุการณ์ที่หลงเข้าไปในป่าเขตอันตราย พวกเขาต้องพยายามดิ้นรนเหมือนปลาหมอแถกเหงือก เพื่อให้มีชีวิตรอดออกมาได้
อ้างอิงข้อมูล : พจนานุกรม ฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.๒๕๕๔