ที่มาของสำนวน กระโถนท้องพระโรง คำว่า กระโถน หมายถึงภาชนะที่ใช้สำหรับบ้วนน้ำหมาก บ้วนน้ำลาย หรือทิ้งสิ่งของที่ไม่ต้องการ. ส่วนคำว่า ท้องพระโรง หมายถึงห้องโถงใหญ่ในพระราชวัง หรือในวังของพระบรมวงศานุวงศ์ ใช้เป็นที่สำหรับขุนนางหรือข้าราชการเข้าเฝ้าพระเจ้าแผ่นดิน หรือพระบรมวงศานุวงศ์. เมื่อใช้รวมกันว่า กระโถนท้องพระโรง ในสมัยก่อนหมายถึง กระโถนใหญ่ที่ตั้งไว้ในท้องพระโรง หรือในศาลาลูกขุนใน ซึ่งเป็นที่ทำการของข้าราชการชั้นสูง กระโถนที่ตั้งไว้นี้ใช้เป็นที่สำหรับให้ใคร ๆ บ้วนน้ำลาย บ้วนน้ำหมาก หรือทิ้งชานหมากได้ กระโถนท้องพระโรง ใช้เป็นสำนวน หมายถึง คนที่ใคร ๆ ก็ใช้งานได้ เป็นคนที่ใคร ๆ รุมใช้อยู่คนเดียว เป็นคนที่ถูกใช้เป็นที่ระบายอารมณ์ เป็นที่รองรับอารมณ์ของคนอื่น ๆ เป็นคนรับเคราะห์หรือรับบาปแทนคนอื่น เช่น อะไร ๆ ก็มาลงที่ฉัน เห็นฉันเป็นกระโถนท้องพระโรง ไปได้.
การที่โดนคนใช้ดังกล่าวนั้นแสดงว่าเราอยู่ในตำแหน่งที่สำคัญทุกคนจะขาดไม่ได้ และทุกคนเห็นความสำคัญ ถึงแม้ว่ามันอาจจะดูเหนื่อยล้านเนื่องจากว่าจะต้องแบกภาระต่างๆเอาไว้มากมาย แต่ว่าหน้าที่ดังกล่าวก็ถือเป็นหน้าที่สำคัญขาดไม่ได้พอไม่มีทุกคนก็จะเริ่มเรียกร้องหานั่นเอง ในการทำงานเราไม่ควรมองข้ามสิ่งเล็ก ๆ น้อยไปเพราะว่าอาจจะทำให้ล่มทั้งระบบได้
ตัวอย่างการใช้งานสำนวน สุภาษิตคำพังเพบที่กล่าวว่า กระโถนท้องพระโรง
- ฉันจะไม่ทนอีกต่อไปแล้ว ฉันไม่ใช่กระโถนท้องพระโรงที่เวลามีเรื่อง มีปัญหาทีไรก็เอามาโยนใส่
- ใครๆเขาก็ว่างานเลขานุการ ก็เหมือนกับกระโถนท้องพระโรงที่ต้องคอยรองรับอารมณ์เจ้านายอยู่เรื่อยๆ แถมยังต้องทำทุกอย่างสารพัด
- อะไร ๆ ก็มาลงที่ฉัน เห็นฉันเป็นกระโถนท้องพระโรง ไปได้
- “ใครๆเขาก็ว่างานเลขานุการ ก็เหมือนกับกระโถนท้องพระโรงที่ต้องคอยรองรับอารมณ์เจ้านายอยู่เรื่อยๆ แถมยังต้องทำทุกอย่างสารพัด”
- มีคนเคยเปรียบเทียบไว้ว่า งานเลขานุการเปรียบเสมือนกระโถนท้องพระโรง ที่ต้องรองรับอารมณ์แปรปรวนของเจ้านาย ทั้งยังต้องทำงานตั้งแต่สากกระเบือยันเรือรบ ทั้งงานของนาย เรื่องส่วนตัวของนาย จนชีวิตเลขาฯ เองแทบจะไม่เหลือความเป็นส่วนตัว แล้วอะไรที่ทำให้ชีวิตการเป็นเลขานุการนั้นมีความสุขและสนุกกับงาน
- พรรคชาติไทยพัฒนา ได้จัดให้มีการประชุมสามัญประจำปี2562ของพรรคฯ โดยนายวราวุธ กล่าวต่อที่ประชุมตอนหนึ่ง โดยยอมรับว่าพรรคชาติไทยพัฒนา ได้ รับเลือกตั้งน้อยกว่าที่ตั้งเป้าหมาย และขณะนี้พรรคไม่ทราบว่าจะได้ ส.ส.เข้าสู่สภาฯ จำนวน 10 หรือ 11 ที่นั่ง เพราะคณะกรรมการการเลือกตั้ง (กกต.) มีสูตรคำนวณเพื่อหา ส.ส. บัญชีรายชื่อ ที่ซับซ้อนและมีวิธีคิดหลายแบบ แต่ไม่ว่าใช้แบบใด ขอให้พรรคได้ส.ส.เข้าสภา 11 ที่นั่ง ทั้งนี้ตนมองว่ากกต.เป็นองค์กรที่น่าเห็นใจ เหมือนเป็นกระโถนท้องพระโรง เพราะต้องรับแรงกดดันจากทุกฝ่าย
- "กระโถนท้องพระโรง" เป็นคำที่ได้มาจากผู่อำนวยการโรงเรียนประถมศึกษาแห่งหนึ่ง ซึ่งเคยทำงานอยู่ในโรงเรียนนี้มาประมาณ 6 ปี ซึ่งเราสามารถปรึกษาได้ทุกเรื่อง
- สำหรับอาชีพตำรวจ หนูมองว่าเค้าน่าสงสารนะคะ เหมือนมีเกียรติ มีตำแหน่งเป็นที่น่ายกย่อง นับถือ แต่ก็เหมือนกระโถนท้องพระโรง ไม่ว่าจะมีเรื่องดี หรือ ไม่ดียังไง ประชาชนก็จะลงที่ตำรวจไว้ก่อน แต่เมื่อไม่ได้อย่างที่ใจต้องการ ก็จะต่อว่าต่างๆนาๆ ทั้งทำงานไม่คุ้มกับภาษีบ้างหละ ทั้งพูดจาไม่ดีใส่ประชาชนบ้างหละ ทั้งทุจริตบ้างหละ และยังมีอีกหลายๆเรื่อง เป็นต้น
- พากันรุมใช้อยู่คนเดียวเหมือนอย่างกระโถนท้องพระโรงซึ่งใครๆ ลงที่นั่น หรือหมายถึงผู้ที่ต้องรับบาป รับผิดคนเดียว เหมือนที่กระโถน ในท้องพระโรงต้องรับ
- ชีวิตของกระโถนท้องพระโรง. ตอนเด็กๆชอบเล่นอะไรกันบ้างคะ เท่าที่จำได้ชอบเล่นเป็นกระเป๋ารถเมล์ เอากล่องดินสอเหล็กมาทำเป็นที่เก็บเงิน.
- กระโถนท้องพระโรง ต้องรับภาระเดือดร้อนไปตามระเบียบไม่มีผู้ใดมาร่วมรับผิดชอบด้วย ท่านใดเคยทำคดีประเภทนี้มาบ้างแล้ว ขอทราบแนวทางดำเนินคดีด้วยครับ.
- ไร้ราคาต่อรอง “ค่าเก้าอี้” มีดีแค่ “กระโถนท้องพระโรง” รองรับอารมณ์ผู้หลักผู้ใหญ่จิกหัวเรียกใช้แบบ “สั่งแห้ง” ให้ทำงานแบบลืมตาย “ถวายหัว”. ความชั่วไม่มี