สำนวน ขุนไม่ขึ้น นี้ใช้ในการเปรียบเปรยถึง คนที่เลี้ยงไม่เชื่อง เนรคุณคนที่ดูแลเลี้ยงดูมา การไม่รู้จักบุญคุณของคนนั้นเป็นเรื่องที่ยอมรับไม่ได้ในสังคมไทย โดยคนประเภทนี้นั้น ส่วนมากจะไม่มีความเจริญรุ่งเรืองในชีวิต เพราะไม่มีใครคบค้าสมาคม หรือคบหา เพราะว่าคนประเภทนี้นั้น ไม่มีความจริงใจกับใครหวังแต่ผลประโยชน์ส่วนตน จนคนอื่นรู้เช่นเห็นชาติ ว่าเป็นคนขุนไม่ขึ้น เห็นแก่ตัว แล้วไม่มีใครกล้าคบหาด้วย
คำว่า ขุน อีกคำหนึ่งเป็นคำกริยา หมายถึง ให้อาหารแก่สัตว์ เลี้ยงดูให้สมบูรณ์ เช่น หมูเล้านี้อ้วนท้วนทุกตัว แสดงว่าเจ้าของขุนมาดี. โดยปริยายหมายถึง เลี้ยงดูอย่างดีเป็นพิเศษ เช่น เนื้อโคขุนมีราคาแพงเพราะมีคุณภาพดี.
สำนวนไทย ใช้ว่า ขุนไม่ขึ้น หรือ ขุนไม่เชื่อง หมายความว่า เลี้ยงไม่เชื่อง มีแต่เนรคุณ เช่น ลูกน้องเก่ากลับมายกเค้าบ้านเจ้านาย เข้าทำนองขุนไม่เชื่อง
ตัวอย่างการใช้งาน สำนวน ขุนไม่ขึ้น ในประโยค
1. ไอ้นิดมัน ขุนไม่ขึ้น เสียจริง ชุบเลี้ยงมาแต่เด็กไม่คิดเลยว่าโตมามันจะทำให้เราเดือดร้อนได้ขนาดนี้2. หมามันยังเลี้ยงเชื่อง แต่เอ็งเป็นคนแท้ ๆ ทำไมถึง ขุนไม่ขึ้น อย่างนี้ ไม่อายหมามันหรือ
3. ลูกน้องเก่ากลับมายกเค้าบ้านเจ้านาย เข้าทำนองขุนไม่เชื่อง
4. ขุนไม่ขึ้น! “บาร์ซ่า” เล็งปล่อย “คูตินโญ่” ให้ผีแบบขาดทุน.
5. ขุนไม่ขึ้น! 25 แข้งดังเสียตังค์เปล่าของผีแดง.
6. ขุนไม่ขึ้น!! ต่างดาวประกาศยกเลิกสัญญา “ซามเปร์” เด็กปั้นแล้ว.
7. ขุนไม่ขึ้น ได้ข่าวมานานแล้วว่า อุทยานประวัติศาสตร์พระนครศรีอยุธยา สกปรก รกรุงรัง แทบหมดสภาพมรดกโลก ก็นึกว่าทางการที่รับผิดชอบคงเร่งรัดแก้ไขกันไปแล้ว ...
8. มาสด้านั้น ทิ้งเงินไปมากเพื่อวิจัยกับเครื่องโรตีสายไหม ขุนยังไงก็ขุนไม่ขึ้น นั่นก็เพราะต้องการการมีเอกลักษณ์เป็นของตัวเอง ซึ่งเครื่องโรตี นั้น มีการซื้อลิขสิทธิ์ไปหลายบริษัทแล้ว
9. ท่าทางประเทศไทยของเราจะมีปัญหาเรื่องมโนความคิดของคนในชาติจนขุนไม่ขึ้นแล้วกระมัง สมัยก่อนก็ยังมโนและนินทาใส่สีตีไข่กันแบบปากต่อปาก.
10. สื่อแฉ โซลชา กุนซือ แมนฯ ยูไนเต็ด เริ่มหมดความอดทนกับลูกทีมของตัวเอง 2 คน ที่อุตส่าพยายามปลุกปั้นเต็มที่ แต่กลับแลดูขุนไม่ขึ้นเลยสักนิด นั่นก็คือ มาร์กซิยาล
11. เตรียมแผนสอง มาดริด หวนล่า มาติเนซ หาก โยวิช ขุนไม่ขึ้น ในกรณีที่ ลูก้า โยวิช ศูนย์หน้าค่าตัวแพงของทีมไม่สามารถโชว์ฟอร์มได้ตามที่พวกเขาต้องการ.
12. แต่ปัญหาคือทำอย่างไรถึงจะฟังขึ้นล่ะเนี่ย ก็เมื่อเราอยู่ในสังคมที่ใช้ก้นในที่แจ้งใช้ตูดกับที่รโหฐานเสียแล้ว คิดขุนเจ้าตูดให้งามตาอย่างไรคงขุนไม่ขึ้น
13. ทำไมพ่อแม่สอนแล้วลูกไม่ยอมฟัง อาจจะขุนไม่ขึ้น และกลายเป็นเด็กซึมเศร้า เพราะถูกรังเกียจ. เพราะการที่เราปล่อยให้เขาพูดได้อย่างอิสระ มันเป็นดาบ 2 คม. ทั้งตัวลูกเองและตัวพ่อแม่
14. ฟอร์มการแข่งยังขุนไม่ขึ้นนายทวารมิโญเลต์ รับลูกยิงของ บรูโน่ แฟร์นันเดสกระฉอกหลุดมือเป็นประตูตั้งแต่ช่วงต้นเกม.
15. ขุนไม่ขึ้น"นึกว่าแน่! สิงห์วางแผน คิดยกเลิกสัญญายืมตัวฟัลเกา หลังฟอร์มฝืดจัด.
ข้อมูลเพิ่มเติม สำนักงานราชบัณฑิตยสภา