สำนวน ได้ทีขี่แพะไล่นั้น มักจะใช้พูดถึงคนที่ชอบซ้ำเติมคนอื่น ได้ทีขี่แพะไล่ เมื่อทำอะไรผิดพลาดลงไป โดยไม่ได้ตั้งใจ อาจจะเพราะความอิจฉา รอซ้ำเติมอยู่แล้ว แต่ยังไม่มีโอกาสสักที เมื่อได้ทีก็ต้อง ซ้ำเติมให้เต็มที่ ซึ่งคนประเภทนี้เรียกว่าคบไม่ได้ ไม่รู้จักอะไรควรไม่ควร ขืนคบไปก็รังแต่จะสร้างปัญหา หรือนำปัญหามาให้ แนะนำให้หลีกเลี่ยงดีที่สุด การที่คนอื่นผิดพลาด ถ้าช่วยได้ ควรให้ความช่วยเหลือ หรือไม่ซ้ำเติม โบราณว่าไว้คนล้มอย่าข้าม ไม้ล้มจึงข้าม คนที่ชอบซ้ำเติมคนอื่นก็อาจจะมีโอกาสทำผิดพลาดด้วยเช่นกัน ดังนั้นจึงไม่ควรซ้ำเติมคนอื่น
ที่มาของสำนวนนี้ มาจากนิทานในบทเรียนสมัยก่อนที่มีเนื้อเรื่องว่า กาลครั้งหนึ่งนานมาแล้วมีกระต่ายมีขาพิการได้เป็นเพื่อนกับแพะ ส่วนเจ้าแพะก็ตาบอด ทั้งคู่จึงเป็นเพื่อนกันโดย กระต่ายจะขี่หลังแพะคอยบอกทิศทางเวลาจะไปไหนมาไหน ทั่วทั้งป่า มีอยู่วันหนึ่งไปพบช้างที่กำลังทุกข์ใจเพราะจะต้องถูกเสือกินเป็นอาหาร กระต่ายจึงได้ปลอบใจช้าง และ หาวิธีช่วยช้าง ให้รอดพ้นจากอันตราย ด้วยการให้ช้างแกล้งนอนตาย และ กระต่ายก็แกล้งแสดงว่ากำลังจะกินช้าง พอเสือเห็นก็แปลกใจว่าทำไมกระต่ายไม่กลัวเสือ กลับทำท่าทำทางจะกินช้างอยู่ เสือบอกว่าช้างเป็นอาหารของมัน มันให้มาบอกลาลูก จะมาแย่งกินของๆมันไม่ได้ กระต่ายแกล้งคำรามร้องเสียงดังขู่ตะคอกเสือ เสือตกใจกลัวกระต่าย เลยกระโดดวิ่งหนีไป กระต่ายได้ทีจึงขี่แพะไล่ตาม....จึงเป็นที่มาของสำนวนว่า “ ได้ทีขี่แพะไล่ ”. นั่นเอง
- ได้ที หมายถึง ก. เป็นต่อ, ได้โอกาส, ได้ช่อง, ได้เปรียบ, เช่น พอได้ทีก็รุกหนัก.
- ขี่ หมายถึง ก. นั่งเอาขาคร่อม, โดยปริยายหมายถึงนั่งไปในยานพาหนะ.
- แพะ หมายถึง น. ชื่อสัตว์เลี้ยงลูกด้วยนม ในสกุล Capraวงศ์ Bovidae เป็นสัตว์เคี้ยวเอื้องกีบคู่ขนาดกลาง ขนลำตัวหยาบสีดำ ขาว หรือนํ้าตาล มีเขา ๑ คู่ ตัวผู้มีเครา หางสั้น มีความอดทน แข็งแรง และทนทานต่อโรคได้ดีกว่าสัตว์กีบคู่อื่น ๆ สามารถปีนป่ายที่สูงโดยเฉพาะโขดหินหรือภูเขาได้ดี ที่นิยมนำมาเลี้ยง เช่น ชนิด Capra aegagrus hircus Linn.
- ไล่ หมายถึง ก. ตามไปติด ๆ เพื่อให้ทันหรือเพื่อกระทำอย่างใดอย่างหนึ่ง เช่น ไล่ยิง ไล่กัด ไล่ขวิด ไล่จิก
ตัวอย่างการใช้งาน สำนวนไทยที่บอกว่า “ ได้ทีขี่แพะไล่ ”
1. เมื่อวานไปเล่นฟุตบอลกับเพื่อนในหมู่บ้าน ปกติฝ่ายนั้นแพ้ตลอด พอเมื่อวานชนะไปแค่ลูกเดียว ก็เลยได้ทีขี่แพะไล่เลย2. เมื่อคิดว่าสิ่งที่เรากำลังทำอยู่นั้น อาจจะเกิดความผิดพลาด ทำให้ธุรกิจ หน้าที่การงานเสียหาย อาจจะหาทางลงหนีไปอยู่ไกลๆ ไม่ต้องมาช้ำใจกับพวกรอซ้ำเติม ได้ทีขี่แพะไล่ ว่าแต่ว่า อยากรู้จริงๆ ว่า แพะยังวิ่งไหวหรือ ตัวก็ไม่ได้ใหญ่เท่าม้า และก็คงจะไม่ยอมให้ขี่ง่ายๆ ใครกันนะเป็นคนคิดสำนวนนี้
3. ผมไม่น่าพลาดเลยจริงๆ พอเสนองานไม่ผ่าน คนที่เป็นคู่แข่งคอยหาโอกาสทำร้ายก็เลยได้ทีขี่แพะไล่
4. ชีวิตคนเรานั้นมีโอกาสผิดพลาด ตกต่ำ การงานย่ำแย่ ในช่วงเวลาที่รุ่งโรจน์ การงานดี การเงินดี ก็อย่าสร้างศัตรู เพราะเมื่อถึงขาลงของชีวิต คนที่พร้อมจะซ้ำเติม ได้ทีขี่แพะไล่ นั้นมีรออยู่แล้ว ไม่ใช่เฉพาะแค่คู่อริเท่านั้น
5. ชีวิตคนเรามีโอกาสทำอะไรผิดพลาดกันได้ บางคน โดยเฉพาะในโลกโซเชียล ก็มักจะซ้ำเติม ได้ทีขี่แพะไล่ บางคนก็โดนขุดข้อมูลเก่ามาประจาน ดังนั้น อย่าทำตัวเด่น ข้อมูลอะไรที่เป็นความลับ ก็ไม่ควรนำมาเปิดเผยมากเกินไปนัก ในโลกอินเตอร์เน็ตนั้นแคบกว่าที่คิด ข้อมูลต่างๆ จะไม่ถูกลบ ยังสามารถค้นหาได้
อ้างอิงข้อมูล : พจนานุกรม ฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.๒๕๕๔