สำนวน ตระกูลมูลชาติ หรือ สกุลรุนชาติ ใช้ในกราเปรียบเปรยถึงผู้ที่อยู่ในตระกูลผู้ดี ซึ่งในปัจจุบันนี้ มักนิยมใช้คำว่า สกุลรุนชาติ มากกว่า ตระกูลมูลชาติ
ที่มาของสำนวน ตระกูลมูลชาติ หรือ สกุลรุนชาติ ตระกูลมูลชาติ ” ก็คือ มีสกุล วงศ์ หรือ เชื้อสาย หรือ เทือกเถา รากเหง้า เหล่ากอ ที่มีชาติมีสกุลเป็นผู้ดีมาก่อน นั่นเอง
- ตระกูล หมายถึง [ตฺระ-] น. สกุล, วงศ์, เชื้อสาย, เผ่าพันธุ์.
- มูล หมายถึง (๒) น. ราก, รากเหง้า, เช่น มีโทสะเป็นมูล, เค้า เช่น คดีมีมูล, ต้น เช่น ชั้นมูล. (ป. มูล; ส. มูลฺย).
- ชาติ หมายถึง (๒) น. เหล่ากอ, เทือกเถา, เผ่าพันธุ์, เช่น ชาตินักรบ ชาติไพร่. (ป., ส.).
- [ชาด, ชาติ-, ชาดติ-] น. การเกิด, กำเนิด, มักใช้ว่า ชาติเกิด หรือ ชาติกำเนิด เช่น ถ้าทำไม่ดีก็เสียชาติเกิด, ความมีชีวิตอยู่ตั้งแต่เกิดจนตาย เช่น สบายทั้งชาติ (ป., ส.).
ตัวอย่างการใช้งาน สำนวน ตระกูลมูลชาติ หรือ สกุลรุนชาติ ในประโยค
1. เขาเป็นคนมีสกุลรุนชาติ2. ท่ามกลางหมาเซเลปมีสกุลรุนชาติกว่า 30 ตัว เจ้าหมาสตรีทบอยอย่าง โนบิตะ ลูกแม่จั๊ก ก็บ่ยั่น ไม่กลัวพี่ๆตัวโตๆเลย
3. หม่อมฉันไม่ได้เลือกเมียด้วยสกุลรุนชาติ ต้องเกิดเป็นอย่างนั้น ต้องเกิดเป็นอย่างนี้ คนเราเลือกเกิดไม่ได้ หม่อมฉันเลือกคนดี ทุกข์สุขเป็นเรื่องของหม่อมฉันเอง" .
4. แต่มิได้บอกที่มาไว้ว่าเป็นคำบาลีหรือสันสกฤต และยังมีลูกคำอยู่อีกคำหนึ่งคือ “สกุลรุนชาติ” พจนานุกรมได้ให้บทนิยามไว้ว่า “น. ตระกูลผู้ดี (มักใช้ในความปฏิเสธ)
5. ชาติภาษาและสกุลรุนชาติก็หาอาจช่วยให้พ้นจากผลไม่ดีของกรรมไม่ดีได้ไม่ นั่นก็คือชาติภาษาและสกุลรุนชาติหาอาจทำให้ผู้ที่ทำกรรมไม่ดีได้ชื่อว่าเป็นคนดีได้ไม่
6. ถามว่า หรูหราไหม ก็ไม่หรูหานะ แต่ดูมีสกุลรุนชาติแน่นอน เป็นของ “มีสไตล์และแตกต่าง”และที่สำคัญมันแสดงให้ไอเดียของคนทำว่า คุณสุดยอดมาก กู๊ดไอเดียจริงๆ.
7. ฝรั่งเค้าก็มีพวกผู้ดีที่ฟังคำหยาบ แล้วจะหูเน่า ไอที่เอาฟัก ๆ ไปใช้พูดทั้งวันมันไม่เท่หรอกนะ ยัยพวกป้า ๆ จะหาว่าไร้สกุลรุนชาติ มาดูกันดีกว่าว่าพวกมีชาติ.
8. กินคาวไม่กินหวานสันดานไพร่" เดี้ยนเป็นคนไพร่ๆแต่ก็อยากมีสกุลรุนชาติกับเขาบ้าง เดี้ยนเลยต้องฟาดปากด้วยบิงซูร้าน hollys coffee ตบท้ายของค่ำคืนนี้...
9. เมื่ออาหารบ่งบอกถึงสกุลรุนชาติของคนทำ.
10. ผู้ดีมีสกุลรุนชาติ ชาติไหนไม่รู้ เขากำลังบีบแตรรัวๆ ไล่รถเข็นขายข้าวแกง ซึ่งเป็นป้ามีอายุพอสมควรกำลังเข็นรถเข็นกลับจากหน้าปากซอยด้วยความเหนื่อยล้า
11. เกิดจากความเชื่อที่ถูกปลูกฝังมาโดยตลอดว่า ที่นอนราคาสูง คือที่นอนที่ดี มีคุณภาพ นอนแล้ว เมื่อตื่นขึ้นมาแทบจะเหาะได้ หรือนอนแล้วดูดี มีสกุลรุนชาติที่สูงส่ง คือที่นอนราคายิ่งสูง
12. 'หมอมหลวงอายุธ' ชายหนุมซึงรักเกียรติของตระกูลเหนือสิงใดจึงหลุดปากรับคำทาของมารดา และตองตกกระไดพลอยโจนแตงงานกับ'ปณาลี' หลานสาวหมอนวดผูไรสกุลรุนชาติ
13. อะไรในตัวข้า ในเมื่อท่านกับท้าวสามลเองก็เคยดุด่าอยู่เป็นประจําว่าข้า เป็นเงาะป่าบ้าใบ้เป็นคนอุบาทว์จัญไรหาสกุลรุนชาติไม่ได้ แล้วที่ไหนข้า จะไปตีคลีรักษาบ้านรักษาเมืองได้
14. ขี้รดหัวเตา ก็เจ้าของบ้านไม่มีราศี ไม่มีสกุลรุนชาติ แมวจึงขี้รดหัวเตา เอ้าลองดูซิ พอขี้รดหัวเตาแล้วทำไง เอามาปล่อยวัด.
อ้างอิงข้อมูล : พจนานุกรม ฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.๒๕๕๔