สำนวน ข้าวยากหมากแพง ใช้ในการเปรียบเปรยถึงการตกอยู่ในสภาวะขาดแคลนอาหาร และปัจจัยในการดำรงชีวิตอื่น ๆที่จำเป็นจะต้องใช้งาน โดยอาจจะเกิดจากหลายสาเหตุได้แก่ ปัญหาเศรฐกิจ การเมือง สงคราม หรือภาวะโรคระบาดที่ทำให้ น้ำอาหาร และปัจจัยการผลิตนั้นหยุดชะงักไป ซึ่งจะทำให้อาหารนั้นขาดแคลน และมีราคาที่สูงขึ้นมากกว่าปกติ ทำให้คนทั่วไปที่มีฐานะยากจนนั้นเข้าถึงอาหารได้ยากเป็นกลุ่มแรก
ที่มาของสำนวน ข้าวยากหมากแพง เป็นสำนวน ที่ประกอบด้วย คำว่า “ข้าวยาก” กับ “หมากแพง”. ข้าวยาก หมายถึง ข้าวหาได้ยากและมีราคาแพง. ส่วนคำว่า หมาก ในสำนวนนี้หมายถึง หมากที่กินกับพลู และหมายถึง ผลไม้ คำว่า หมาก ที่แปลว่าผลไม้ปรากฏในคำว่า ผลหมากรากไม้ และในศิลาจารึกพ่อขุนรามคำแหงว่า หมากส้ม หมากหวาน หมายถึงผลไม้รสเปรี้ยวและผลไม้รสหวาน ดังนั้น หมากแพง จึงหมายถึง หมากและผลไม้มีราคาแพง
ในภาวะที่การผลิตไม่ได้ผลหรือเกิดภัยธรรมชาติ ทำให้ข้าวมีปริมาณน้อยและหาได้ยาก ข้าวก็จะมีราคาแพง เมื่อข้าวมีราคาแพง หมาก ผลไม้ รวมทั้งสินค้าอื่น ๆ ก็จะมีราคาแพงด้วย ทุกวันนี้คนไทยต้องเผชิญกับภาวะเศรษฐกิจยุคข้าวยากหมากแพง ทั้งน้ำมันแพง ไข่แพง ทำให้สินค้าอื่น ๆ ราคาแพงไปตาม ๆ กัน
ตัวอย่างการใช้งานสำนวน ข้าวยากหมากแพง ใน ประโยค
1. ยุคข้าวยากหมากแพง ภัยพิบัติในสมัยโบราณได้มีการบันทึกไว้ในเอกสารโบราณหลายเรื่อง โดยเฉพาะทางล้านนา เวลาเกิดแผ่นดินไหวร้ายแรงประชาชนล้มตายเป็นจำนวนมาก2. ตอนนี้สื่อต่างๆ ต่างก็พูดถึงปัญหาข้าวยากหมากแพงกันไปทั่ว บางสื่อไม่เพียงรายงานข่าวเรื่องนี้ตามปกติเท่านั้น
3. ในน้ำมีปลาในนามีข้าว ปลูกพืชผักสวนครัวเพื่อประกอบอาหาร ค่าของเงินค่อนข้างแพง มีเงิน ๑๐๐ บาท สามารถซื้อของได้หลายอย่าง แต่ในปัจจุบัน เป็นยุคที่ข้าวยากหมากแพง
4. ผลที่จะตามมาคือ ข้าวยากหมากแพง เป็นคำกล่าวชัดเจนจาก รศ.ดร.เสรี โดยเฉพาะข้าวนาปี เพราะผลผลิตจะลดลง จากปกติเฉลี่ยมีผลผลิตทั้งนาปี นาปรัง
5. วิกฤตแกงกะหรี่ยังผลให้รัฐบาลอินเดียต้องใช้มาตรการห้ามส่งออกหัวหอมเมื่อเดือน ธ.ค. อย่างไรก็ตาม มาตรการดังกล่าวไม่มีส่วนแก้ไขปัญหาข้าวยากหมากแพงมากนัก
6. อีกไม่นาน เราจะเข้าสู่ยุคข้าวยากหมากแพงอย่างสมบูรณ์แบบ ไม่ว่านายกรัฐมนตรี หรือใครก็ตาม อยากให้ไข่ถูก ข้าวไม่ขึ้นราคา มันเป็นสิ่งที่เป็นไปไม่ได้.
7. คำว่า "ข้าวยากหมากแพง" ของคนโบราณ ไม่ได้หมายความว่า สินค้าประเภท "บริโภค" มีราคาสูง และไม่มีผลผลิตพอที่จะหามาบริโภค เพราะความหมายของคนโบราณในคำว่า ข้าวยากหมากแพง นั้นมันรวมครอบคลุมไปถึง สภาพความเป็นอยู่ของผู้คนที่กำลังเกิดในวิกฤติต่อความเป็นอยู่ในชีวิตประจำวันอีกด้วย
8. ในยุคปัจจุบันนี้นับได้ว่าเป็นยุคที่ข้าวยากหมากแพงและเพื่อให้ทุกคนสามารถดำรงชิวิตในประชีวิตประจำวันได้อย่างไม่ขัดสน
9. บิ๊กเอพีฯ ระบุอสังหาฯไทยอยู่ในยุคข้าวยากหมากแพง ช่วงขาลงเทียบกับยุคแฮมเบอร์เกอร์ แนะปรับตัวพัฒนาบุคลากรรับมือการเปลี่ยนแปลงของโลก
10. เข้าสู่ยุคข้าวยากหมากแพง น้ำมันปาล์มขึ้นพรวด สนองนโยบายรัฐ ผู้สื่อข่าวรายงาน
11. ข้าวเหนียวแพง หมูพุ่ง ประยุทธ์เพิ่งตื่นตามล่าหาคนทำข้าวยากหมากแพง นักวิชาการชี้ภัยแล้งทำนาล่มขั้่นข้าวขาดตลาดจนราคาขึ้น
12. เมื่อมีสงครามเกิดขึ้นก็มักจะเกิดข้าวยากหมากแพงตามมา
13. "บิ๊กตู่" เผย อยู่ในช่วง "ข้าวยากหมากแพง" แถมเจอภัยแล้ง จนมีมาตรการออกมาหลายอย่าง อย่ามองว่าให้อย่างเดียว
14. ข้าวยากหมากแพง เศรษฐกิจไม่ดี มีทุกขภัย อาหารของใช้แพง.
15. อดีตเลขาฯสมช.ชี้สังคมแคลงใจคุ้มค่าหรือไม่ ซื้อเรือดำน้ำยุคข้าวยากหมากแพง ไม่ขัดถ้าประเทศมีตังค์ ถามภัยความมั่นคงที่เผชิญถึงขั้นต้องมียุทโธปกรณ์ใหญ่ขนาดนี้
แหล่งข้อมูลเพิ่มเติม สำนักงานราชบัณฑิตยสภา
