สำนวน “กินเศษกินเลย” ใช้ในการเปรียบเปรยถึงคนที่กำลังทุจริต ด้วยการเอาบางส่วนของของที่เป็นส่วนกลาง เอามาเป็นของตัวเอง ด้วยการยักยอกทีละน้อย ๆเพื่อไม่ให้เป็นที่น่าสงสัย และคนอื่นรู้ว่ามีคนเก็บเอาบางส่วนไปเป็นของตัวเอง ซึ่งการกระทำดังกล่าวนั้นมักเกิดจากคนที่มีนิสัยที่คดโกง ชอบเอาของส่วนรวมมาเป็นของตนเองโดยการขโมยมาทีละน้อย ได้นิดได้หน่อยก็เอา ถ้ามีคนแบบนี้ในองค์กรณ์มาก ๆ ต่างคนต่างหาเศษหาเลยด้วยการยักยอกของทีละน้อย ๆนั้นองค์กรณ์ก็คงอยู่ไม่ได้ คนประเภทนี้ไม่สมควรอย่างยิ่งที่จะให้อยู่ในองค์กรณ์ต่อไป การยักยอกทรัพย์สิน หรือสิ่งที่ไม่ใช่ของตนเองมาเป็นของตนนั้นเป็นการระทำผิดกฎหมายบ้านเมืองเละผิดศีลธรรมร้ายแรง การยักยอก จะมากจะน้อยคือการยักยอก มีความผิดเท่ากัน ดังนั้นจึงไม่ควรที่จะ กินเศษกินเลย
ที่มาของสำนวน กินเศษกินเลย ประกอบด้วยคำว่า กิน เศษ และ เลย. คำว่า กิน ในสำนวนนี้หมายถึง ยักยอกเอาสิ่งของหรือผลประโยชน์ไปเป็นของตน เช่น เจ้าหน้าที่จัดซื้อคนนี้กินของทุกอย่างไม่ว่าจะเป็นอิฐ หิน ดิน ทราย. แม่ครัวคนนี้กินค่ากับข้าวเป็นประจำ. ส่วนคำว่า เศษ และคำว่า เลย มีความหมายเหมือนกันคือ ส่วนที่เกินออกไป ส่วนที่มากกว่าจำนวนที่กำหนด ส่วนที่เหลือจากส่วนใหญ่. เมื่อรวมเป็น กินเศษกินเลย มีความหมายว่า ยักยอกส่วนที่เกินกำหนดหรือส่วนที่ดูเหมือนจะเหลืออยู่ไปเป็นของตนโดยมิชอบ
- กิน หมายถึง ก. เคี้ยว เช่น กินหมาก, เคี้ยวกลืน เช่น กินข้าว, ดื่ม เช่น กินนํ้า, ทำให้ล่วงลำคอลงไปสู่กระเพาะ
- เศษ หมายถึง
(๑) น. ส่วนที่เหลือใช้การไม่ได้ตามวัตถุประสงค์, ส่วนที่เหลือซึ่งไม่ต้องการ, เช่น เศษกระดาษ เศษอาหาร เศษขยะ (ส.; ป. เสส).
(๒) น. สิ่งที่เกินหรือเลยจากจำนวนเต็มที่กำหนดไว้ เช่น เวลา ๒ นาฬิกาเศษ ยาว ๒ วาเศษ (ส.; ป. เสส).
(๓) น. ส่วนปลีกย่อยหรือส่วนย่อย เช่น เศษสตางค์ เศษเนื้อ เศษผ้า (ส.; ป. เสส).
(๔) (คณิต) น. ส่วนที่เหลือจากการหาร เช่น ๙ หารด้วย ๗ เหลือเศษ ๒. (ส.; ป. เสส).
- เลย หมายถึง ก. พ้นหรือเกินจุดที่กำหนด เช่น เลยเวลาเที่ยงไปตั้งนาน รถเลยบ้านไปแล้ว อายุเลยวัยกลางคน
ตัวอย่างการใช้งานสำนวนไทยที่กล่าวว่า “กินเศษกินเลย” ในประโยค
1. บริษัทนี้กิจการดูท่าจะดีแต่ไม่ค่อยมีกำไร เพราะพนักงานแต่ละคนกินเศษกินเลยกันทุกเรื่อง.2. เจ้าหน้าที่ฝ่ายการเงินชอบกินเศษกินเลยจึงถูกตั้งกรรมการสอบสวน.
3. ลูกจ้างคนนี้ทำงานก็ดีอยู่หรอก แต่ชอบกินเศษกินเลย เจ้านายทนไม่ไหวเลยไล่ออกไปแล้ว
4. กินเศษกินเลยถือเป็นการคอร์รัปชั่นอย่างหนึ่ง
5. กินเศษกินเลย ความหมายคือ ยักเอาส่วนที่เหลือไว้เป็นของตน, เอาเพียงบางส่วนไว้เป็นของตน ยักยอก, หาเศษหาเลย
6. อีก 2 ปีจะทันหรือ? แต่ถ้าไม่ทันยืดไปอีกก็ได้ ขอเพียงแต่ว่าลากไอ้โม่งที่แอบขโมยกินเศษกินเลยของหมา-แมว มาลงโทษ หรือว่าตอนนี้ติดเชื้อไปแล้ว.
7. ไม่มีใครคำนวณได้เลยว่าที่เขากินเศษกินเลยบริษัทนั้นมันจำนวนมหาศาลเท่าใด
8. เจ้านายบ้านนี้ชอบกินเศษกินเลยเด็กรับใช้สาวๆ
9. ชอบกินเศษกินเลย เคยโลภมาก ไม่เคยให้ได้แต่ขอเพราะความอยาก ดีแต่ปากพูดพล่อย คอยแต่เอา สายที่ ๒ อสูรกายใจกักขฬะ ชอบปะทะคารมทับถมเขา ชอบนินทาว่าร้ายใจมัวเมา
10. เบียดบัง ได้แก่ การกินเศษกินเลย เบียดบังผลประโยชน์ของส่วนรวมมาเป็นของตน - สับเปลี่ยน ได้แก่ การแอบเอาของๆ ตน ไปเปลี่ยนกับของผู้อื่นซึ่งดีกว่า
11. เพราะเขาแอบดู เชยชู้คู่หมาย กินเศษกินเลย ยิ่งเผยตัวชาย ปล้อนปลิ้นมากหลาย มิอายฟ้าดิน.
12. ขอให้เงินจำนวนมากมายมหาศาลนี้ จงเป็นมูลค่าที่แท้จริงของระบบต่างๆเถิด ไม่ใช่เงินที่เป่าให้โป่งขึ้น เพื่อหวังกินเปอร์เซ็นต์ หรือกินเศษกินเลย แต่อย่างใด.
แหล่งข้อมูลเพิ่มเติม สำนักงานราชบัณฑิตยสภา