สำนวนไม่ดูเงาหัว นั้นใช้ในการเปรียบเปรยถึงคนที่ไม่รู้จักประมาณตนมักทำอะไรกินตัว เกินความสามารถของตนเองซึ่งอาจจะทำให้เกิดความเสียหายกับชีวิตของตนเองได้ หรือทำอะไรที่เกินฐานะของตนเองเกินกำลังที่จะจ่ายไหวนั้น อาจจะทำให้ต้องเป็นหนี้สิน หรือโดนยึดทรัพย์สินต้องขึ้นโรงขึ้นศาลจนกลายเป็นบุคคลล้มละลายได้
ที่มาของสำนวนนี้ในสมัยก่อนนั้นสำนวน ไม่ดูเงาหัวนั้นจะหมายถึง จวนจะถึงที่ตาย หรือใกล้ถึงฆาต ซึ่งในสมัยโบราณนั้นเชื่อว่าคนที่ไม่มีเงาหัวนั้นเป็นคนที่ดวง ใกล้ถึงฆาตอาจจะต้องตายในเร็ววัน ให้รีบไปสะเดาะเคราะห์เป็นการใหญ่
สำนวนนี้ ใช้ในการเตือนสติคนให้รู้จักยั้งคิดก่อนที่จะทำอะไร ถึงข้อดีข้อเสียของกิจการงานต่างๆที่กำลังจะทำว่ามีความเสี่ยง หรืออันตรายขนาดไหน
- ไม่ หมายถึง ว. มิ, คำปฏิเสธความหมายของคำที่อยู่ถัดไป เช่น ไม่กิน ไม่ดี, ถ้าอยู่ท้ายคำ ต้องมีคำ หา อยู่หน้า เช่น หากินไม่.
- ดู ก. ใช้สายตาเพื่อให้เห็น เช่น ดูภาพ ดูละคร, ระวังรักษา เช่น ดูบ้านให้ด้วย ไม่มีคนดูเด็ก, พินิจพิจารณา เช่น ดูให้ดี
- เงา หมายถึง (๑) น. ส่วนที่มืดเพราะมีวัตถุบังแสงทำให้แลเห็นเป็นรูปของวัตถุนั้น
- หัว หมายถึง น. ส่วนบนสุดของร่างกายของคนหรือสัตว์
ตัวอย่างการใช้งานสำนวนไทย ไม่ดูเงาหัว ในประโยค
1. ธรรมนัส แกนี่ไม่ดูเงาหัวตัวเองเลย คิดยังไงถึงจะไปจีบคุณหนูคนนั้น นั่นหลานสาวนายกรัฐมนตรีเลยนะ2. นี่ประยุทธ รถถังคันนั้นราคามากกว่า 30 ล้านบาท ฐานะอย่างเราซื้อไม่ไหวหรอก คนเราต้องดูเงาหัวตัวเองและรู้จักประมาณตนนะลูก
3. ปารีณา เรามันเสมียนต๊อกต๋อย แต่เขาคนนั้นเป็นเจ้าของบริษัทนะ ทำใจไว้บ้าง แกนี่ไม่ดูเงาหัวตัวเองเลย
4. ประวิตรคุณทำอะไรไม่ดูเงาหัวตัวเองเลย เป็นแค่ลูกจ้างแต่ไปมีปัญหาทะเลาะกับผู้บริหารระวังจะถูกไล่ออกไม่รู้ตัว
5. นี่ศรีสุวรรณ นายไม่ดูเงาหัวตัวเองเลยคิดจะไปแข่งขันเอาชนะกับคู่แข่งที่มีประสบการณ์มากว่า 20 ปีแล้วจะไปสู้เขาได้อย่างไร
6. ไม่รู้หรือว่าไม่มีเงาหัวแล้ว” ซ้ำโทรคุกคาม แฉอาจารย์ม. ... แต่เจ้าหน้าที่ประเมินว่าดูท่าจะไม่ดี จึงขอให้ปลายสายฝากข้อความไว้แทน ซึ่งเขาก็กล่าวด้วยถ้อยคำที่ไม่ดี
7. โถไม่ดูเงาหัวพวกตัวเองเลย! "เรืองไกร" จี้สอบ"เรือดำน้ำ" อ้างไม่เชื่อซื้อขายรัฐต่อรัฐจริง.
8. ต่อมาวันหนึ่ง เนื่องจากตรากตรำภาระหนักเหลือเกิน ร่างกายทนไม่ไหวก็ป่วย ... “น้ำหน้าอย่างแก ถ้าขันตะวันมันจะขึ้นไหม หัดดูเงาหัวตัวเองซะบ้างสิ” ...
9. “สารวัตรเอก”ทนไม่ไหว ฝากไปถึง”หนุ่มแว่น” เงาหัวไม่มีแล้ว ... ดูซิเงินที่มากมายของมันจะช่วยอะไรมันได้ สงสารแฟนมันจริงๆ ดูแล้วนิสัยไปคนละทางเลย”.
10. "เป็นแค่สัตว์ชั้นต่ำกลับกล้าเรียกขานตนเองว่าราชันย์ หึ ไม่ดูเงาหัวตนเอง" น้ำเสียงและสีหน้าของ ราชันย์มังกรเทพบรรพกาล เต็มไปด้วยความเย็นชาและเหยียดหยามอยู่ทุกถ้อยคำ.
11. "สภาแม่-ลูก" หรือ "สภาพี่-น้อง". ตระกูลเหล่านี้มักจะยึดกุมอำนาจ ไม่ว่าจะผ่านระบบเลือกตั้งหรือจากการแต่งตั้ง ... โดยไม่ดูเงาหัวของตัวเองให้ดีเสียก่อน. บุญรัตน์ ..
12. อย่าลืมย้อนดูเงาหัว! ... แต่เพราะอะไรไม่อาจหยั่งรู้ โชคชะตาจึงขีดเส้นทางชีวิตของชายหนุ่มให้เจอกับสิ่งที่ไม่คิดว่าจะได้เจอในชาตินี้. ... ในเมื่อคนรอบกายล้วนเลวร้ายอย่างไม่น่าเชื่อ.
13. ช่างไม่ดูเงาหัวของตัวเองเสียบ้างเลย ว่าชะตาหล่อนน่ะ ถึงฆาตแล้ว แต่ก็นะ คราวก่อนเฮียได้ผลประโยชน์ไปเต็ม ๆ ทั้ง ๆ ที่ไม่ได้กินน้อยหน่าพันธุ์นางฟ้าก็ตาม.
อ้างอิงข้อมูล : พจนานุกรม ฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.๒๕๕๔