สำนวนนี้ใช้ในการอธิบายถึงงานที่เป็นหน้าที่ที่จะต้องทำนั้น มีความยากมาก หรือลำบากจะต้องฝ่าฟันอุปสรรค์หลายอย่างจึงจะสำเร็จได้ ซึ่งงานดังกล่าวมีระดับความยากมากที่สุดเท่าที่เคยได้รับมา ดังนั้นจึงจะต้องใช้ความเพียร และพยายามทีละน้อยเพื่อที่จะทำงานดังกล่าวให้สำเร็จให้จงได้ เปรียบเปรยได้กับการเข็นครกหินขึ้นภูเขา ซึ่งมีขนาดใหญ่ และหนัก ยังไม่พอยังขึ้นภูเขาซึ่งเป็นทางชันและขรุขระมากนั่นเอง ดังนั้นงานนี้ จึงเป็นงานที่ยากมากเกินที่จะทำให้สำเร็จได้ หรือยากจนเกินความสามารถของเราเลยก็ได้
- เข็น หมายถึง ก. ดันสิ่งที่ติดขัดไม่อาจเคลื่อนไปได้โดยปรกติให้เคลื่อนไปบนพื้น เช่น เข็นเรือที่เกยตลิ่งให้ลงน้ำ เข็นเกวียนขึ้นจากหล่ม, ดันให้เคลื่อนที่ไปบนพื้น เช่น เข็นรถ, บรรทุกไปโดยใช้เกวียน เลื่อน หรือเรือ เป็นต้น เช่น เข็นข้าว เข็นไม้
- ครก หมายถึง [คฺรก] น. เครื่องใช้ที่มีลักษณะอย่างหลุมสำหรับตำหรือโขลกด้วยสาก, เครื่องใช้ที่ทำด้วยไม้ทั้งท่อนขนาดใหญ่ ยาวประมาณ ๗๐ เซนติเมตร ขุดเนื้อในออกให้เป็นหลุมลึก สำหรับตำหรือซ้อมข้าวเป็นต้นด้วยสากหรือตะลุมพุก เรียกว่า ครกซ้อมมือ, ถ้าใช้ตำด้วยกระเดื่อง เรียกว่า ครกกระเดื่อง
- ขึ้น หมายถึง ก. ไปสู่เบื้องบน เบื้องสูง หรือเบื้องหน้า, ไปสู่เบื้องที่ถือว่าตรงข้ามกับลง
- ภูเขา หมายถึง น. พื้นที่ที่มีระดับสูงขึ้นจากบริเวณรอบ ๆ ตั้งแต่ ๖๐๐ เมตรขึ้นไป.
ตัวอย่างการใช้งาน สำนวนไทยที่กล่าวว่า “ยากเหมือนเข็นครกขึ้นภูเขา”
1. หาก 'เข็นครกขึ้นภูเขา' หมายถึง การทำงานที่ยากลำบาก จะต้องมีความบากบั่น พากเพียร อุตสาหะ มีมานะอดทน ไม่เห็นแก่เหน็ดเหนื่อย และ ไม่ย่อท้อต่ออุปสรรคใดๆ ทั้งสิ้น งานนั้นจึงจะสำเร็จได้
2. นี่คุณ การที่จะหายกโซฟาชุดนี้ขึ้นชั้นสองมันหนักและเกินกำลังของเราสองคนนะครับ ยากเหมือนเข็นครกขึ้นภูเขา ผมว่าเราจ้างคนอื่นมาช่วยยกดีกว่า
3. ผมว่าการขยายสาขาในช่วงนี้มันลำบากเหมือน เข็นครกขึ้นภูเขา น่าจะชะลอไว้ก่อนดีกว่า
4. ก่อนคุณจะรับงานก็ควรดูให้ดีก่อน ไม่ใช่รับมาแล้วกลายเป็นว่า เข็นครกขึ้นภูเขา สุดท้ายโดนครกกลิ้งทับตัวตายอีกมันจะแย่เอา
5. เจ้านายครับ การระดมทุนเพื่อการเพิ่มทุนของบริษัทในภาวะเช่นนี้ยากมากนะครับ ยากซะยิ่งกว่าเข็นครกขึ้นภูเขาซะอีก
6. นี่ลูก การที่ลูกพยายามที่จะทำงานนี้ให้สำเร็จนะ เป้นสิ่งที่ดี แต่ลูกก็ต้องประเมินตัวเองด้วยว่างานนี้มันใหญ่เกินกำลังหรือเปล่า มันจะกลายเป็นเข็นครกขึ้นภูเขา ซึ่งไม่มีทางจะสำเร็จเอานะ
7. คุณอย่าคิดว่า เรื่องนี้เป็นเรื่องที่จัดการได้ง่ายๆ ความจริงแล้วยากเหมือนเข็นครกขึ้นภูเขาทีเดียว.
8. ที่จังหวัดเชียงใหม่ จัดแข่งขันชาวนาเข็นครกขึ้นภูเขาและแบกกระสอบข้าว สร้างสีสันวันชาวนาไทย.
9. “เขาเป็นคนขี้เกียจ กว่าจะเรียนจบได้ ก็ต้องเคี่ยวเข็ญกันอย่างหนัก เหมือน กลิ้งครกขึ้นภูเขา”
10. เข็นครกขึ้นภูเขา! 'เจมส์' เชื่อ 'ลิเวอร์พูล' ยากชนะรวดแม้หนุนคว้าแชมป์ลีก เดวิด เจมส์ อดีตผู้รักษาประตูลิเวอร์พูล และ แมนเชสเตอร์ ซิตี้ เชื่อมั่นว่า “หงส์แดง” จะคว้าแชมป์พรีเมียร์ลีกเป็นครั้งแรกในรอบ 30 ปีแต่จะไม่ได้สร้างตำนานชนะรวด.
11. ศูนย์เมล็ดพันธุ์ข้าว จังหวัดเชียงใหม่ จัดแข่งขันเข็นครกขึ้นภูเขาและแบกกระสอบข้าว สร้างสีสันวันชาวนาไทย. นี่เป็นภาพความสนุกสนาน เมื่อชาวนาจาก 4 ...
12. "บิ๊กตู่"ปลุกเร้าป.ย.ป.เข็นครกขึ้นภูเขาแก้วิกฤติ-ขัดแย้ง นายกฯปลุกคุณผู้ทรงคุณวุฒิป.ย.ป.อาสาช่วยขับเคลื่อนประเทศแก้วิกฤติขัดแย้ง ยันไม่ได้ป...
13. 'บุคคลถูกบังคับสูญหาย' กฎหมายที่เข็นครกขึ้นภูเขา (2). สัปดาห์ที่แล้วเล่าถึงที่มาและสถานการณ์การบังคับใช้กฎหมายเกี่ยวกับบุคคลถูกบังคับสูญหาย ..
14. ยิ่งกว่าเข็นครกขึ้นภูเขา!! เปิดบัญชีรายชื่อ 10 อันดับภาษา ที่เรียนยากที่สุดในโลก!! ขนาดภาษาไทยว่ายากแล้ว ยังไม่ติด! ไม่น่าจะเรียนกันได้ง่ายๆ.
อ้างอิงข้อมูล : พจนานุกรม ฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.๒๕๕๔