สำนวน หูผีจมูกมดนั้น ใช้ในการเปรียบเปรยถึง ความรู้เท่าทันถึงเหตุการณ์ที่กำลังจะเกิดล่วงหน้าได้เป็นอย่างดี โดยการได้รับข้อมูลจากแหล่งข่าวที่น่าเชื่อถือ หรือ ได้รับรู้ข้อมูลบางอย่างที่มีความสำคัญมาโดยบังเอิญ หรือ จงใจ มักใช้ในการอธิบายถึงคนที่สามารถรู้ข้อมูลได้ก่อนใครและใช้งานข้อมูลได้อย่างทันท่วงที ซึ่งจะทำให้ได้เปรียบคู่แข่งทั้งหลาย ความสามารถนี้ สำคัญมากในปัจจุบัน ความเร็วของข้อมูลที่ใช้ในการประกอบการตัดสินใจนั้น เพียง 10 หรือ 30 นาที ก็อาจจะเป็นตัวชี้เป็นชี้ตายในทางธุรกิจของโลกปัจจุบันได้
สำหรับที่มาของสำนวน หูผีจมูกมดนั้น จมูกมด เป็นสำนวนไทย หมายถึง การรู้เรื่อง รู้ข่าว อย่างรวดเร็วทันต่อเหตุการณ์ที่เกิดขึ้นหรือกำลังจะเกิดขึ้น โดยเปรียบเทียบว่าเหมือนกับมด ซึ่งมีจมูกดมกลิ่นได้ฉับไวเมื่อมีสิ่งที่จะเป็นอาหารของมดอยู่ ณ ที่ใด ในเวลาไม่นานก็จะมีฝูงมดมาช่วยกันลากสิ่งนั้นกลับไปที่รังของมันโดยเร็ว ทั้งนี้ มดที่ทำหน้าที่ตระเวนหาอาหารจะเดินไปมาตามที่ต่าง ๆ ตลอดเวลา เมื่อพบเหยื่อหรือสิ่งที่เป็นอาหาร ก็จะรีบนำข่าวไปบอกให้มดตัวอื่น ๆ รู้โดยทันที สำนวน จมูกมด นี้ มักใช้เข้าคู่กับคำ หูผี เป็น หูผีจมูกมด หมายถึง รู้เรื่องได้รวดเร็ว
- หู หมายถึง น. ส่วนหนึ่งของร่างกายคนและสัตว์ ทำหน้าที่สำหรับฟังเสียง
- ผี หมายถึง น. สิ่งที่มนุษย์เชื่อว่าเป็นสภาพลึกลับ มองไม่เห็นตัว แต่อาจจะปรากฏเหมือนมีตัวตนได้ อาจให้คุณหรือโทษได้ มีทั้งดีและร้าย เช่น ผีปู่ย่าตายาย ผีเรือน ผีห่า, เรียกคนที่ตายไปแล้ว
- จมูก หมายถึง [จะหฺมูก] น. อวัยวะส่วนหนึ่งที่ยื่นออกมา อยู่เหนือปาก มีรู ๒ รู สำหรับดมกลิ่นและหายใจเข้าหายใจออก, (ปาก) ตมูก ก็ว่า, ราชาศัพท์ว่า พระนาสิก พระนาสา โดยปริยายเรียกสิ่งที่ยื่นออกมาคล้ายจมูก, เรียกสิ่งที่เจาะเป็นรู ๒ รูเพื่อร้อยเชือกเป็นต้น เช่น จมูกซุง. (ข.จฺรมุะ).
- มด หมายถึง น. ชื่อแมลงหลายชนิดในวงศ์ Formicidae ส่วนท้องปล้องที่ ๑ หรือปล้องที่ ๑ และปล้องที่ ๒ ที่ติดกับอกคอดกิ่ว ด้านหลังส่วนที่คอดมีโหนกนูน ลักษณะนี้ทำให้มดแตกต่างไปจากต่อ แตน และปลวก มีรูปร่าง ลักษณะ สี และกลิ่นแตกต่างกันตามชนิด เดินกันเป็นทางเพื่อขนอาหาร หรือย้ายรัง เป็นแมลงสังคม ทำรังอยู่เป็นกลุ่ม แบ่งชั้นวรรณะเป็นมดนางพญา มดผู้ และมดงาน มดงานเป็นมดเพศเมียที่เป็นหมันทำหน้าที่สร้างรัง เลี้ยงดูตัวอ่อน และหาอาหาร บางชนิดเมื่อถูกรบกวนจะป้องกันตัวโดยใช้อวัยวะต่อยปล่อยกรดหรือกัดให้เกิดแผลและปล่อยกรดออกมาทำให้เกิดอาการระคายเคืองหรือทำให้เจ็บปวดได้.
ตัวอย่างการใช้งาน สำนวน หูผีจมูกมด ในประโยคตัวอย่าง
1. เพราะหลังจากร้างลากับ"จี๊ด-แสงทอง เกตุอู่ทอง"ก็ยังไม่มีวี่แววว่าจะปลูกต้นรักอินเลิฟกับสาวคนไหน่ แต่ก็ไม่พ้นหูผีจมูกมดของหน่วยสืบราชการรักดาราเดลี่2. หาคนที่วางใจได้คอยเป็นหูเป็นตาหาข่าวให้ ข่าวที่ว่านี้ ต้องเป็นข่าวแบบ “สืบเสาะเจาะข่าว” พวก Investigation Reporter จะช่วยได้มาก พวกนี้หูผีจมูกมด แต่อย่าให้เปิดเผยตัวตนนะ
3. อีกทั้งตอนนี้หนุ่มยักษ์ใหญ่ผู้เฝ้าประตูด้านหน้า ที่คงเป็น พวกหูผีจมูกมดเดินมาไวๆ จะหลบซ่อนแต่ก็ทําไม่ได้ เมื่อรอบข้างนอกจากถุง ขยะแล้วก็มีกระถางต้นไม้พุ่มเตี้ยๆ
4. ตลอดเวลา เมื่อพบเหยื่อหรือสิ่งที่เป็นอาหาร ก็จะรีบนำข่าวไปบอกให้มดตัวอื่น ๆ รู้โดยทันที สำนวน จมูกมด นี้ มักใช้เข้าคู่กับคำ หูผี เป็น หูผีจมูกมด หมายถึง รู้เรื่องได้รวดเร็ว
5. แค่เห็นมีการซื้อขายที่ผิดปรกติก็ต้องนกรู้เข้าออกรวดเร็วทันที แถมต้องหูผีจมูกมด ต้องติดตามข่าวสารบ้านเมือง, เศรษฐกิจสังคม และเศรษฐกิจโลกอยู่ตลอดเวลา.
6. รอพ้นระยะรอคอยแล้วค่อยไปผ่าตัดเคลมประกันสบายแฮ ตัวแทนบอกได้ เอาเข้าจริง ไม่รอด บริษัทประกันหูผีจมูกมดจะตาย หาประวัติเจอได้ไม่ยากเย็น
7. 'ชายไม่มีทางแอบหนีออกไปได้หรอก เพราะนมมีตาเป็นสับปะรด'. เจ้าหลวงสีหราชราเชนทร์ทรงเคยล้อพระนมเอาไว้เช่นนั้น. 'หูผีจมูกมดด้วย'. เจ้าชายพระองค์น้อยตรัสเสริม
ข้อมูลเพิ่มเติม สำนักงานราชบัณฑิตยสภา