สำนวนดังกล่าวไม่ได้รับความนิยมในปัจจุบันมากนัก แต่ถ้ากล่าวว่า " บนบาน ศาลกล่าว " ละก็คงจะคุ้นเคยกันดี ซึ่งสำนวนทั้งสองอย่างนั้นมีความหมายคล้ายกันคือเกิดจากความเชื่อเรื่องผีสางเทวดาเหมือนกัน และ จากความเชื่อเรื่องนี้เอง ทำให้มีการสร้างศาลพระภูมิ และ ศาลเจ้าต่างๆ สำหรับให้ผี หรือ เจ้า หรือ เทวดาอยู่ ดังนั้นสำนวน " บนบานศาลกล่าว " ก็คือ การบนผี หรือ เจ้า หรือ เทวดาที่อยู่ในศาลนั่นเอง การบนข้าวผี ตีข้าวพระ นั้นมีมาตั้งแต่สมัยโบราณและอยู่คู่กับวิถีชีวิตคนไทยมาช้านานแล้วจะเห็นได้จากปัจจุบันที่ยิ่งทวีความนิยมมากขึ้น การบนบานนั้นเป็นการกระทำที่งมงายไร้สาระ แต่ก็ไม่ได้ทำให้ใครเดือดร้อนก็สามารถทำได้ ไม่ผิดอะไร ขึ้นอยู่กับความพอใจของแต่ละคน ในเรื่องแบบนี้ห้ามกันไม่ได้
ที่มาของสำนวนไทยที่กล่าวว่า “ บนข้าวผี ตีข้าวพระ ” ก็คือ การขอร้องสิ่งศักดิ์สิทธิ์ให้ช่วยโดยการให้คำมั่นว่าจะนำเอาสิ่งของมาตอบแทน หากสำเร็จ หรือ ที่เราเรียกกันว่า “ บน ” มักนิยมบนในเรื่องที่ดีเท่านั้นซึ่งการบนนั้นจะบนกับ “ ผี ” และ บนว่าจะถวายข้าวกับภิกษุสงฆ์ หรือ ที่เราเรียกกันว่า “ พระ ” เมื่อได้ประสบความสำเร็จแล้ว นั่นเอง
คำว่า " บนข้าวผี " หมายความว่า “ บนผีจะให้ข้าวผีกิน ” ส่วน " ตีเข้าพระ " หมายถึง เอาข้าวถวายพระ เป็นลักษณะเดียวกับที่เอาข้าวใส่กรวยถวายพระพุทธรูปที่เรียกว่า " ตีข้าวบิณฑ์ "
ตัวอย่างการใช้งานสำนวนไทยที่กล่าวว่า “ บนข้าวผี ตีข้าวพระ ” ในประโยค
1. ถ้าวันๆเธอเฝ้าแต่ “ บนข้าวผี ตีข้าวพระ ” ขอร้องให้สิ่งศักดิ์ช่วยเหลือโดยที่ไม่ได้ลงมือทำอะไรเลย ความสำเร็จคงจะเกิดขึ้นได้ยาก.2. ถ้าวันๆเธอยังเอาแต่บนข้าวผี ตีข้าวพระ รอให้สิ่งศักดิ์ช่วยเหลือเพียงอย่างเดียวโดยที่เธอไม่ลงมือทำอะไรสักอย่าง ก็คงไม่มีทางประสบความสำเร็จขึ้นมาได้หรอก
3. การ “ บนข้าวผี ตีข้าวพระ ” ขอพรใด ๆ นั้นเป็นสิ่งที่ดี ขอได้ทุกโอกาส ขอได้กับ เทพ หรือ เทวดาทั้งหลายทุกพระองค์ ไม่ว่าจะเป็น เทพในระดับสูง อย่างพระพรหม พระพิฆเนศวร หรือ พระพุทธรูปตามวัดเก่าแก่ที่มีความศักดิ์สิทธิ์ทั้งหลาย เมื่อตั้งมั่นศรัทธาในความดี บุญบารมีของตนเอง ความสำเร็จจึงจะบังเกิดขึ้นในการขอพร
4. เรื่องราวต่อไปนี้เป็นความเชื่อส่วนบุคคล เกี่ยวกับ“ บนข้าวผี ตีข้าวพระ ” หรือการบนบานศาลกล่าวไว้โดยตั้งใจก็ดี หรือพูดลอยๆไปก็ดี สัจจะวาจาเหล่านั้นคนโบราณเขาถือกันมาก ..
5. คนไทยมักจะตั้งศาล ไว้หน้าบ้านและมักจะ“ บนข้าวผี ตีข้าวพระ ” เพื่อให้ช่วยเหลือในเรื่องต่างๆ หากประสบความสำเร็จแล้ว ก็จะมาตอบแทนด้วยการแก้บน อาจจะเป็นอาหาร วิ่งแก้บน จุดประทัด ถวายไข่ รำแก้บน ทำกิจกรรมต่างๆ
6. การ“ บนข้าวผี ตีข้าวพระ ” กับสิ่งศักดิ์สิทธิ์ สิ่งลี้ลับหรือสิ่งที่มองไม่เห็น หรือแม้แต่ภูตผีวิญญาณ ดูเหมือนจะเป็นที่นิยมของคนไทยเรามาก โดยเฉพาะคนที่ต้องทำมาหากิน เปิดร้านค้า หรือชาวบ้านในต่างจังหวัด จนบางทีก็ถูกมองว่างมงาย แต่หลายคนก็ประสบความสำเร็จได้อย่างที่ปรารถนา
7. การ“ บนข้าวผี ตีข้าวพระ ” ขอให้สิ่งศักดิ์สิทธิ์ สิ่งลี้ลับ ภูตผีวิญญาณ ให้ความช่วยเหลืออาจสร้างความเดือดร้อนในภายหลังเพราะสิ่งลี้ลับที่มองไม่เห็น โดยเฉพาะภูตผีวิญญาณอาจมาทำร้าย หากไม่ตอบแทนเมื่อได้สิ่งที่หวังเมื่อได้สิ่งที่ต้องการแล้ว เรื่องนี้มีอยู่จริง เป็นเรื่องที่ต้องระวัง เพราะไม่มีอะไรจะได้มาโดยไม่เสียอะไรไป
อ้างอิงข้อมูล : พจนานุกรม ฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.๒๕๕๔